FED Kararları Hayatımızı Nasıl Etkiliyor?

FED faizi, FED başkanı, FED üyeleri ve FED kararları…

Sen de FED kelimesini pandemi sonrası çok daha sık duymaya başlamadın mı?

Peki biz Türkiye’de FED’in hem kendisini hem kararlarını neden bu kadar konuşuyoruz? 🤔

Bugünkü yazımızda FED’i ve dünya ekonomisi üzerindeki etkilerini anlattık.

FED Nedir? 🏦

Dünyanın her ülkesinde hem o ülkenin resmi para birimini basma yetkisine sahip olan hem de ülkedeki faiz oranını belirleyen merkez bankaları vardır.

Merkez bankaları dolaşımdaki para miktarını kontrol ederek ülkelerin ekonomilerindeki dengeyi sağlamaya çalışır.

FED ise dünyanın en büyük ekonomisine ve rezerv parasına sahip Amerika’nın para politikalarını yönlendiren Amerika Merkez Bankası’nın İngilizce isminin (Federal Reserve) kısaltmasıdır.

FED'in Görevleri Nedir? 🤔

FED’in temelde iki görevi var ve geri kalan her şey aslında bu iki göreve bağlı.

İlki ve son günlerde en çok konuşulan görevi ABD'deki enflasyonu belli bir oranda tutmak.

İkincisi ise ABD'deki işsizlik oranını belirli bir oranda tutmak.

Nasıl yani? Neden ‘enflasyonu ve işsizliği sıfırlamak’ değil de ‘belirli bir oranda tutmak’? Sıfırlansa harika olmaz mı? 😊

Hayır olmaz. FED'in amacı enflasyonu %2 civarında, işsizliği de %3-4 civarında tutmak.

Günümüz ekonomilerinde işsizliğin sıfır (%0) olması, şirketlerin çalıştıracak eleman bulamaması anlamına gelir.

İşsizliğin %3'ün altına inmesi maaşları kontrolsüz bir şekilde arttıracağı ve şirketler mevcut işçiler için rekabete girip zarar etmeye başlayacağı için FED işsizliği bu rakamın altına indirmek istemez.

Enflasyonun da sıfırlanması istenmiyor çünkü enflasyonun sıfırlanması, üretilen hizmet ve ürünlere olan talebin azalması anlamına gelir. Günümüz ekonomisinin bir numaralı kuralı eşya ve hizmetlerin bedelinin arz-talep dengesinde olmasıdır. Ekonomilerin sağlıklı bir şekilde büyümesi için enflasyonun %2 civarında tutulması öngörülmüştür.

FED işsizliği ve enflasyonu nasıl etkileyebilir ki? Şirketlerden zorla eleman mı çıkartıyor? ❓

FED'in elinde iki tane araç var.

Biri piyasadaki para hacmini arttırmak; diğeri ise kısa dönem faiz oranlarını belirlemek. FED bu ikisini kullanarak ekonomiye direk olmasa da dolaylı yoldan etki yapmayı planlıyor.

Faiz oranlarının kısa dönemde ekonomiye üç etkisi var:

1. Faiz oranları düşükse insanlar paralarını bankada tutmak yerine harcarlar veya yatırım yaparlar.

2. Faiz oranları düşükse şirketler borç alıp yatırım yaparken daha cesur davranırlar.

3. Faiz oranları düşükse insanların borç alıp ödemesi kolaylaşır.

Kısacası, faiz oranları düşükken para biriktirme oranları düşer, yatırım ve harcamalar artar ve bu durum ekonomi için kısa vadede iyidir. Ama uzun vadede enflasyona sebep olur. Bu yüzden enflasyonun ilk işaretleri görününce faiz oranları yeniden yükseltilir.

FED faizleri düşürünce Türkiye, Çin, Brezilya gibi ülkeler bundan neden etkileniyor? 🌍

Para parayı çeker derler, ki bu sonuna kadar doğrudur.

💭 Bir banka hayal et.

Bu banka, parasını faiz veren bir yere yatırıp parasına para katmak istiyor; zira bankanın müşterileri de kendilerine faiz ödenmesini istiyor.

ABD devleti dolar adlı para birimine hakim olduğu için ABD devletine verilen borçlar en güvenli borçlar olarak kabul edilir. Yani ben ABD'ye dolar üzerinden borç verirsem o borcun geri ödeneceğini bilirim. Bu yüzden ABD'ye borç verirken faiz oranı daha düşük tutulur. Örneğin ABD'de 10 yıllık borç vermenin faiz oranı %3 iken, Türkiye'de bu oran %7-8 olabilir.

Bu durumda banka "Ben paramı, ödeyeceği garanti olan ABD'ye mi yatırayım; yoksa küçük de olsa risk taşıyan Türkiye'ye yatırıp daha çok faiz mi alayım?" diye düşünür.

ABD'deki faiz oranları düşünce bankalar daha fazla faiz kazanabilmek için başka ülkelere borç verip risk almak zorunda kalır. Bu yüzden Türkiye, Brezilya gibi ülkeler bu durumdan yararlanır.

E sonra FED paraları geri mi çağırır? 🔙

Burada ‘geri çağırma’ diye bir şey yok. FED faizleri arttırınca doğal olarak paranın bir kısmı riskin daha az olduğu ABD'ye geri döner. Aslında FED sadece kısa dönem faiz oranlarını belirler. Yani uzun dönemde faiz oranlarını pazarın kendisi belirler.

O nasıl oluyor? 🤷🏻‍♀

ABD devleti borç alacağı zaman bankalara, sigorta şirketlerine, çeşitli ülkelere gidip "100 milyar dolarlık borç almam gerekiyor." der. Bu kişi ve kurumlar da "Borç veririz de yüzde kaç faiz verirsin?" diye sorarlar. ABD %4 deyince bazıları vazgeçer bazıları ise "Bana uygun." der.

Eğer "Bana uygun." diyenlerin vereceği borç toplamda 100 milyar dolara ulaşırsa olay kapanır. Yok eğer onlarda sadece 80 milyar dolar varsa, geri kalan 20 milyar doları alabilmek için faiz oranı yükselecektir. ABD bu kez vazgeçenleri ikna etmek için %4 yerine %5 vermeye çalışacaktır.

Bunun tam tersi de geçerli. Örneğin, ABD %4 faizle 100 milyar dolar borç almak istiyor ama piyasada ABD'ye borç vermek isteyen o kadar çok banka ve kurum var ki 200 milyar dolar para toplanıyor. Bu durumda "Madem herkes bana borç vermek istiyor, ben de sadece %3 faiz öderim." der.

Bu durum uzun vadede halkın kullanacağı faiz oranını nasıl etkiler? 📊

Tüm bunlar olurken Amerikalı David abimiz Teksas’ta ev almak için bankaya gidip kredi çeker. Bankadan 200 bin dolar çeken David’e banka "Ben bu parayı sana %5 faizle veririm çünkü Amerika devleti bile borcuna %4 faiz ödüyor." der.

Bu durumda ABD devletinin ödediği faiz oranı ABD halkının ev kredisi alırken ödediği faiz oranını belirlemiş olur.

Peki nasıl oluyor da bu Türkiye'de yaşayan bizleri bile etkiliyor? 📈

ABD'de ekonomi yavaşlarsa bankalar borç verecek kişi bulabilmek için faizleri düşürür. Bu da işe yaramazsa bu kez yabancı bankalara dolar bazlı borç vermeye başlarlar.

Yabancı bankalar da kendi ülkelerinde borç verirken bu faiz oranını baz alırlar.

Böylece FED'in belirlediği ve Amerikan hükümetinin kullandığı faiz oranı Türkiye'de ev, araba kredisi almak isteyen herkesi etkilemiş olur.

Bu arada dolar niye değer kazanır? 💵

ABD'deki faiz oranı artınca herkes ABD’ye borç verip garanti faiz kazanmak ister ama ABD'ye borç verebilmek için dolara sahip olmak gerekir.

Bu durumda banka ve kurumlar ABD'ye borç verebilmek için ellerindeki parayı dolara çevirir, herkes dolar alınca ise dolar değerlenir.

Bu mantıkla, faizlerin düşük olması halk ve ekonomi için iyi, bankalar için kötü müdür? 📉

Tam anlamıyla değil.

Ekonomi krizdeyken veya krizden yeni çıkıp toparlanma aşamasındayken düşük faizler ekonominin büyümesini tetikler ama ekonomi ayakları üzerinde durabiliyorken düşük faizler devam ederse enflasyon tetiklenebilir.

Faiz indirimleri yerli para biriminin değer kaybetmesine neden olur. Üretim yapısı ithal mallara dayalı bizim gibi ülkelerde bu durum ithal mallarının fiyatını artırdığı için üretim maliyetlerini artırarak enflasyonu tetikler.

Yani FED direkt olarak sadece dolara etki edebilir. Diğer para birimlerine müdahale etme yetki ve görevi diğer merkez bankalarına verilmiştir. Zaten FED uluslararası bir kurum olmadığı için kağıt üzerindeki amaçları ABD ile sınırlıdır. ABD ekonomisi ise dünya ekonomisiyle iç içe olduğu için böyle bir paradoks oluşur.

Kaynak: Ekşişeyler, Investopia